APEL ŚRODOWISKA NAUKOWEGO
DO WSZYSTKICH SIŁ POLITYCZNYCH
W POLSCE 

Podpisz Petycję (link tu)

Nauka w Polsce jest w dramatycznej sytuacji. Do prowadzonej latami krótkowzrocznej polityki podporządkowanej uproszczonym celom (jak masowe studia czy mierzona wg stale zmieniających się formalnych kryteriów jakość publikacji) dołączyło dzisiaj ręczne sterowanie nauką i tworzenie kolejnych instytucji mających realizować polityczne zamówienia aktualnej władzy. Natężenie niepokojących działań budzi coraz większe wzburzenie i frustrację. Środowisko akademickie domaga się uwagi i reakcji ze strony wszystkich sił politycznych, które będą się ubiegać o miejsca w parlamencie w zbliżających się wyborach.

Po pierwsze, zagrożona jest wolność badań naukowych – wolność gwarantowana konstytucją i stanowiąca jeden z filarów demokratycznego państwa. Ataki ze strony polityków wymierzone są przede wszystkim w przedstawicieli humanistyki i nauk społecznych, ale rosnącą niepewność czują też badacze reprezentujący nauki ścisłe, przyrodnicze i medyczne. Nie do zaakceptowania są wypowiedzi rządzących zapowiadające „zamawianie badań” o z góry określonych wynikach lub wprost sugerujące, że finansowanie publicznych instytucji naukowych będzie uzależnione od stopnia, w jakim wyniki prowadzonych w nich badań będą zgodne ze światopoglądem konkretnego ministra czy programem rządzącej partii politycznej. Jest to niedopuszczalne niezależnie od tego, kto w Polsce sprawuje władzę.

Po drugie, sytuacja finansowa instytucji nauki oraz sytuacja materialna badaczy i badaczek, nauczycieli i nauczycielek akademickich oraz wszystkich osób pracujących na uczelniach jest zła i pogarsza się w coraz szybszym tempie. Wzrost wynagrodzeń, przedstawiany jako osiągnięcie obecnych władz nie rekompensuje postępującej inflacji. Wynagrodzenie asystenta polskich uczelni jest dzisiaj tylko o 115 zł wyższe od krajowej płacy minimalnej. Minimalne wynagrodzenie profesora będące podstawą ustalania wynagrodzeń na publicznych uczelniach wzrosło w 2023 r. w stosunku do poprzedniej podwyżki z III kwartału 2018 r. o 12,5%, podczas gdy skumulowana inflacja w latach 2019–2022 wyniosła ponad 27%. Wysokość stypendiów doktoranckich jest obecnie tak niska, że już na początku kariery akademickiej działalność naukowa staje się hobby uprawianym po godzinach pracy lub za pieniądze rodziców czy partnerów i partnerek. Wiele utalentowanych osób, pozbawionych perspektyw zawodowych w nauce, rezygnuje z pracy badawczej lub emigruje. Następuje zagrażający przyszłości Polski „drenaż mózgów”. Instytucje naukowe z kolei oszczędzają na czym mogą: nie tylko na kosztach prowadzenia dydaktyki akademickiej, na organizacji konferencji, wyjazdach badawczych, ale też zakupach materiałów do badań, dostępie do bibliotek i baz danych, wreszcie – na ogrzewaniu i prądzie.

Po trzecie, postępuje instytucjonalna dezorganizacja nauki w Polsce – nie tylko ze względu na ograniczone środki finansowe, ale także przez nieracjonalne gospodarowanie tymi skąpymi zasobami. Zamrożenie budżetu Narodowego Centrum Nauki powoduje postępujący kryzys systemu grantowego finansującego badania podstawowe. Jednocześnie w nieprzejrzysty sposób powoływane są nowe instytucje i programy, czysto uznaniowo wspierające wybrane badania. Polska Akademia Nauk od lat boryka się z problemami finansowymi, a mimo to powołano nową Akademię Kopernikańską. Rządzący dopuścili też do porażającej skali marnotrawstwa publicznych środków przeznaczanych na badania stosowane i wdrożenia w Narodowym Centrum Badań i Rozwoju. W arbitralny sposób tworzone są nowe dyscypliny i dziedziny nauki, a reguły oceny działalności naukowej ulegają zmianom do ostatniej chwili. Dzisiaj, blisko półtora roku po zakończeniu poprzedniej ewaluacji, nie są znane zasady, na których oparta zostanie kolejna ocena instytucji naukowych.

Nauka w Polsce, tak jak na całym świecie, nie potrzebuje politycznego nadzoru. Potrzebuje roztropności rządzących, którzy rozumieją, że nauka i szkolnictwo wyższe są ważnym filarem państwa, napędem rozwoju społecznego i ekonomicznego, a przede wszystkim cywilizacyjnego oraz gwarantem twórczej i rzetelnej debaty publicznej. Na tym powinno zależeć wszystkim.

Środowisko akademickie domaga się zajęcia jednoznacznego stanowiska przez polityczki i polityków w następujących kwestiach:

1. gwarancji wolności prowadzenia badań, respektowania zasad autonomii i samorządności akademickiej;
2. zwiększenia nakładów finansowych na naukę – wzrostu wynagrodzeń, wprowadzenia reguł stałej indeksacji wynagrodzeń, stypendiów i środków na granty badawcze, utrzymywania subwencji dla instytucji naukowych na poziomie, który nie tylko pozwala utrzymać istniejącą infrastrukturę, ale też inwestować w nowe badania;
3. przejrzystych i nie ulegających arbitralnym zmianom reguł oceny i dotowania instytucji naukowych oraz zaniechania projektów tworzenia nowych instytucji dublujących funkcje już istniejących jednostek.

Nasza wspólna przyszłość zależy w dużym stopniu od warunków uprawiania badań naukowych oraz od warunków studiowania w kraju. Polska potrzebuje porozumienia dla nauki – gwarancji wszystkich sił politycznych dla jak najszybszego spełnienia wskazanych tu  postulatów i zgody, że realizacja zadań uczelni wyższych i instytucji badawczych wymaga publicznego finansowania budżetowego działalności badawczo-rozwojowej sektora nauki na poziomie co najmniej 1,5 % PKB.

Zwracamy się do wszystkich członków i członkiń środowiska akademickiego, do władz i ciał kolegialnych polskich uczelni i jednostek naukowych oraz do związków zawodowych o popieranie podpisami i rozpowszechnianie tego apelu.

Błażej Brzostek, Wydział Historii, Uniwersytet Warszawski; Monitor Akademicki 

Adam Gendźwiłł, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Uniwersytet Warszawski; Monitor Akademicki

Piotr Girdwoyń, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Warszawski; Monitor Akademicki 

Ewa Haman, Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski; Monitor Akademicki

Krzysztof Klincewicz, Wydział Zarządzania, Uniwersytet Warszawski; Monitor Akademicki

Iwona Kurz, Wydział Polonistyki, Uniwersytet Warszawski; Monitor Akademicki 

Jakub Urbanik, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Warszawski; Monitor Akademicki 

Joanna Wawrzyniak, Wydział Socjologii, Uniwersytet Warszawski; Monitor Akademicki

Marek Węcowski, Wydział Historii, Uniwersytet Warszawski; Monitor Akademicki  

Aleksander Wolicki, Wydział Historii, Uniwersytet Warszawski; Monitor Akademicki 

Zofia Wóycicka, Wydział Socjologii, Uniwersytet Warszawski; Monitor Akademicki